Yaşar Kemal Üzerine

Ersin Karabulut'un çizimiyle Yaşar Kemal

Yaşar Kemal'in hastaneye kaldırıldığı haberini aldığımda "Galiba bir devrin sonuna yaklaşıyoruz." demiştim; ne yazık ki zaman beni haksız çıkarmadı. Dünden beri herkes şu cümleyi dillendirip duruyor: "O güzel insanlar o güzel atlara binip gittiler. Demirin tuncuna, insanın piçine kaldık." Modern destancımız, büyük romancımız Yaşar Kemal, ardında pırıl pırıl parlayan ve sonsuza kadar parlamaya devam edecek olan bir külliyat bırakarak 92 yaşında vefat etti. Ali Nesin'in, Facebook'tan paylaştığı iletisinde "Yirminci yüzyıl(daki) en büyük romancımız" olarak tanımladığı Yaşar Kemal artık yok.

Nicedir bu bloga bir şeyler yazmamıştım. Bir yandan Vedat Türkali üzerine bir yazı hazırlıyordum, bir yandan da 100. doğum günü yaklaşan Haldun Taner'e ait bir yazı üzerine kafa patlatmaktaydım; ancak Anadolu'dan çıkmış en büyük romancılardan birinin (belki de birincisinin) ölümü, objektifimi bambaşka bir yere çevirmeme neden oldu.

Yaşar Kemal'le yirmili yaşlarımın başlarında, İnce Memed'i dört kere okuyacak kadar Yaşar Kemal sevdalısı olan sevgili dostum Sinem'in yoğun ısrarıyla tanıştım. Elbette ismen biliyordum; ancak köy romanı/romancılığı hiç ilgimi çekmediği için o güne dek okumamıştım. "Bu topraklarda doğan ve anadili Türkçe olan biri olarak Yaşar Kemal okumamış olmak ayıptır!" diyordu Sinem, haklı olarak; bu ayıbımdan beni kurtarmak için bana ilk Yaşar Kemal'imi hediye eden de o oldu: Binboğalar Efsanesi, onun romancılığı ile ilk randevum oldu. Daha sonra pek çok kitabını okudum: İnce Memed (1), Kimsecik (1-2-3), Yaşar Kemal Kendini Anlatıyor-Alain Bosquet ile görüşmeler, Üç Anadolu Efsanesi, Filler Sultanı ve Topal Karınca. Kütüphanemde okunmayı bekleyen Dağın Öte Yüzü Üçlemesi ve Bir Ada Hikâyesi Dörtlemesi de cabası...

Binboğalar Efsanesi ile birlikte, Sinem'in ne denli haklı olduğunu anladım: Yaşar Kemal, ucuz bir köy romancısı değildi. O, modern romanı iliklerine kadar sindirmiş Anadolulu bir romancıydı ve, yazımın başında da belirttiğim üzere, modern bir destancıydı. O, modern roman tekniklerini kullanarak destanlar yazıyor ve merâmını bu yolla dile getiriyordu.

Canım Oğlum Canım Babacığım (Ali Nesin- Aziz Nesin Mektuplaşmaları)nın ilk cildinde, Aziz Nesin bir mektubunda şöyle der: "Sartre'ın bir sözü çok tartışılmıştı. Sartre, gerikalmış ülke yazarları için şöyle diyordu aşağı yukarı: 'Ülkenin insanları yalınayaksa, yazarın görevi yazı yazmak değil, ayakkabı yapmaktır." (sy: 422, Adam Yayınları) Yaşar Kemal, benzer bir düşünceden hareket ederek yoksulluğa çevirmişti gözlerini. Ezilen, hayatın bir şans tanımadığı; yoksulluğu bir kader gibi tevekkülle kabul eden insanların hikâyesini anlatıyor ve okuruna mesaj veriyordu: Yoksulluk bütün insanlığın utancıdır. Yoksulluğun kutsanacak bir yanı olmadığını gösteriyordu romanlarında ve okurlarını da bu kavgasına ortak etmeye çalışıyordu. Sağlık sorunları nedeniyle katılamadığı, Bilgi Üniversitesi tarafından verilen fahri doktora ünvanı münasebetiyle düzenlenen törene gönderdiği mesajda da aynı şeyi söylüyordu: Benim kitaplarımı okuyanlar yoksullarla birlik olsunlar, yoksulluk bütün insanlığın utancıdır. “Benim kitaplarımı okuyanlar, cümle kötülüklerden arınsınlar.”

Yine de bu cümle, bir romancıya büyük diyebilmek için yeterli değildir. Daha önce başka bir yazımda da dediğim gibi, bazı yazarlar insanî açıdan o kadar doğru bir yerde durmaktadırlar ki söyledikleri mi büyük yapar onları yoksa söyleyiş şekilleri mi, karar vermekte zorlanırsınız. O halde Yaşar Kemal’i büyük yapan nedir?

Her şeyden önce kendine has Türkçesi. Bir Yaşar Kemal metni, daha ilk paragraftan kendini belli edecek kadar kendine has bir dille yazılmıştır. Onu çeviriden değil de kendi dilinden okuyabildiğimiz için gerçekten şanslıyız. Ölümüyle birlikte herkesin paylaştığı o meşhur cümleyi düşünün: “Demirin tuncuna, insanın piçine kaldık.” Böylesine sade; ama kendi içinde melodisi olan; handiyse şiire yaklaşan bir cümlenin başka bir dile çevrilmesi mümkün mü? Anlamı çevrilebilse dahi bu müzikalitenin çevrilmesi mümkün mü? İmkânsız değil belki; ama zor, çok zor.

Onu büyük yapan bir diğer etmense yazının başından beri vurgusunu yaptığım modern destancılığıdır. Toplum Gönüllüleri Vakfı tarafından Ocak 2013’te yayımlanan Yüz Yüze 100 Yüz kitabında Didem Aydemir’e verdiği röportajda şöyle diyor yazar: Hep Karacaoğlan gibi bir âşık olmak istedim. On beş ya da on altı yaşlarımda folklor derlemelerine başladım. O zaman da bir bilim adamı olmayı, doğu dünyasının folklarını, etnografyasını araştırmayı isterdim. Yaşamım boyunca bir tek değişmeyen düşüm oldu: Biraz daha, biraz daha güzel yazabilmek.” Anadolu’nun âşık geleneğine bağlanmak ister Yaşar Kemal. Romanlarında da bunu görürüz. Berna Moran’ın Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış isimli üç ciltlik eserinin ikinci cildinde ele aldığı İnce Memed analizi, yazarın neden bir modern destancı olarak değerlendirilmesi gerektiği sorusunu yanıtlar: İnce Memed, birçok Anadolu efsanesinde olduğu gibi dört kısımdan oluşur: Zulüm gören bir halkın resmedilmesi ve onları o zulümden kurtaracak kahramanın doğması, kahramanın müstebitle mücadele etmesi ve ardından darbe yiyerek köyden kovulması, kahramanın bütün köprüleri atarak intikama odaklanması ve günü gelince köyüne dönerek intikamını alması; devamını bilmediğimiz bir yolculuğa doğru gitmesi. (Birebir alıntı değildir. Moran'ın analizi yanımda olmadığı için aklımda kaldığı kadarıyla yazıyorum. Dileyenler İletişim Yayınları'ndan çıkan kitaba göz atabilirler. Moran, daha sonra 4 cilde çıkan İnce Memed serisinin bütününü değil, yalnızca ilk cildinin analizini yapmaktadır.)

Yaşar Kemal, roman tekniğiyle destan okuyan âşık gibidir. Çocukluğu boyunca hayalini kurduğu düşü bir anlamda gerçekleştirmiştir: Pek çok destanı kendi diliyle yeniden yazarak ölümsüz hale getirmiş, bizzat kendi hayat hikâyesini de Kimsecik serisi ile destanlaştırmıştır. Onun kitaplarında olaylar alabildiğine büyük cereyan eder. Kahvesini höpürdeterek içmek dahi yedi cihandan duyulur, çift su verilmiş çelikten kılıçlar insanların gözlerini kamaştırır, bir dedikodu başlamayagörsün; sayfalar boyu dilden dile büyüye büyüye yayılır. Modern dünyanın sorunları, sıkıntıları, yoksulluğu, acımasızlığı eski Anadolu efsanelerindeki görkemle anlatılmaktadır.

Yaşar Kemal, bizi bu destansı gerçekliğine sonuna kadar inandırmasıyla ve yanına çekmesiyle de büyük romancı ünvanını hak eder. Onun dünyasına; köye, destanlara, âşıklığa, yedi cihanı inleten kahve höpürdetmelerine, insanın iştahını kabaratan tarhana çorbasına, çift su verilmiş kılıçlara ne denli uzak olursak olalım en temelde, derinde ne demek istediğini anlarız: Yoksulluk, zorbalığa biat etmek bir kader değil. Tevekkülle boyun eğmekten vazgeçin! Hepimizin ayıbıysa bu yoksulluk, gelin el ele yok edelim onu. Sadece durduğu yer değil, durduğu yerden anlattıkları ve anlatış şekli ile büyük bir yazar olur Yaşar Kemal.

Küçücük bir blog yazısıyla Kemal'in yazarlığına bütünüyle nüfuz edebilmek imkansız. Derdim bu büyük yazarın neden büyük olduğunu kendimce dile getirmek, onu kendi dilinden okuyor olmanın mutluluğunu paylaşabilmek ve ölümünün ardından teşekkür mahiyetinde küçücük bir not bırakabilmek.

Işıklar içinde uyuması dileğiyle...